Διαγενεακές Ρωγμές και Συναισθηματικός Καθρέφτης: Όταν η Πρωτογενής Σχέση Μητέρας–Παιδιού Ενισχύει την Αντιστροφή Ρόλων και τη Διάπραξη Βίας

 

Περίληψη (Abstract)

Το άρθρο εξετάζει τη διαγενεακή μετάδοση ψυχικών τραυμάτων, συναισθηματικής αποστέρησης και χειριστικών δεσμών μέσα από το παράδειγμα της Ειρήνης Μουρτζούκου, η οποία παραδέχτηκε τη δολοφονία τριών παιδιών και μιας απόπειρας ανθρωποκτονίας. Εστιάζουμε στον τρόπο με τον οποίο μια απορριπτική ή τοξική πρωτογενής σχέση με τη μητέρα μπορεί να παραμορφώσει τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και να ενισχύσει τη σταδιακή εκτροπή προς τη βία. Η ανάλυση βασίζεται στη θεωρία του δεσμού, στην ψυχαναλυτική έννοια της προβολής και της μεταβίβασης, καθώς και στα νεότερα δεδομένα της ψυχοτραυματολογίας. Διευκρινίζεται ρητά ότι η ερμηνεία δεν αίρει την ευθύνη του δράστη, αλλά συμβάλλει στην πρόληψη μελλοντικών πράξεων μέσα από κατανόηση των ενδογενών παραγόντων.

Λέξεις-κλειδιά: διαγενεακό τραύμα, συναισθηματική παραμέληση, μητρική σχέση, παιδοκτονία, ψυχοδυναμική ανάλυση, ψυχοπαθολογία, αντικειμενοποίηση

---

1. Εισαγωγή

Οι περιπτώσεις παιδοκτονίας προκαλούν έντονο κοινωνικό σοκ, καθώς συγκρούονται με το αρχέτυπο της μητρικής φροντίδας. Ωστόσο, πίσω από κάθε πράξη ακραίας βίας μπορεί να κρύβεται μια υποδόρια, διαγενεακή διαδικασία ψυχικής διάβρωσης, που δεν αφορά μόνο το άτομο αλλά και το περιβάλλον που το διαμόρφωσε. Το άρθρο αυτό επιχειρεί να ερμηνεύσει ψυχοδυναμικά τη συγκεκριμένη υπόθεση, θέτοντας στο επίκεντρο τη σχέση μάνας–κόρης και τις επιπτώσεις της σε όλη τη διαδρομή της δράστριας.

---

2. Η υπόθεση Μουρτζούκου: περίληψη γεγονότων

Η Ειρήνη Μουρτζούκου κατηγορήθηκε και ομολόγησε τη δολοφονία των δύο παιδιών της (2022, 2023), ενός ακόμη βρέφους φίλης της (2021) και μιας παλαιότερης δολοφονίας της αδελφής της (2014, που έχει παραγραφεί). Επιπλέον, εκκρεμεί κατηγορία για απόπειρα δολοφονίας το 2020. Στις καταθέσεις της έκανε αναφορά στη «θόλωση του μυαλού» κάθε φορά που συγκρουόταν με τη μητέρα της, ενώ ανέφερε ότι ήθελε «να βγάλει κάτι από μέσα της».

---

3. Η ψυχοδυναμική βάση της ενδογενούς βίας

Η ψυχοδυναμική θεώρηση, από τον Freud έως τους νεότερους θεωρητικούς (Bowlby, Winnicott, Fonagy), εστιάζει στο πώς οι πρώιμες σχέσεις επηρεάζουν τη συγκρότηση του Εγώ, την ικανότητα για συναισθηματική ρύθμιση και τη συγκρότηση αντικειμενότροπων σχέσεων. Σε περιπτώσεις πρωτογενούς συναισθηματικής έλλειψης, ακύρωσης ή απαξίωσης από τη μητρική φιγούρα, το παιδί ενδέχεται να ταυτιστεί με τον επιτιθέμενο (identification with the aggressor) ή να αποσυνδέσει τη βία από τη συνείδησή του (splitting, dissociation).

Η Ειρήνη Μουρτζούκου περιγράφει συμπεριφορές που συνάδουν με προβολική ταύτιση και ενδοβολή εσωτερικευμένου θυμού, ο οποίος εκτονώθηκε στα βρέφη, που λειτουργούσαν ως "ασφαλείς" στόχοι χωρίς αντίσταση.

---

4. Τοξικές μητρικές σχέσεις και αναπαραγωγή τραύματος

Η μητρική φιγούρα, αντί να προσφέρει ψυχικό καθρέφτισμα και ασφαλή δεσμό, φαίνεται να λειτουργούσε ως πηγή άγχους, ελέγχου ή απαξίωσης. Τέτοιες σχέσεις δημιουργούν ανασφαλείς ή αποδιοργανωμένους τύπους δεσμού (disorganised attachment), που στη μετέπειτα ζωή μπορεί να μεταφραστούν σε αδυναμία ενσυναίσθησης ή παλινδρόμηση σε επιθετικά μοτίβα (Perry & Szalavitz, 2006).

---

5. Ψυχική εκτροπή και προσωπική ευθύνη

Η ψυχοδυναμική κατανόηση δεν αναιρεί την ευθύνη του δράστη. Αντιθέτως, την καθιστά ενσυνείδητη και αναπόφευκτη.

Η Μουρτζούκου ήταν ενήλικη, είχε συνείδηση των πράξεών της, κάλυπτε τις ενέργειές της και δεν ζήτησε βοήθεια. Δεν είχε διαγνωστεί με ψύχωση ή άλλο νόσημα που να καταλύει την ικανότητα καταλογισμού. Η ευθύνη της είναι πλήρης, ποινικά και ηθικά, καθώς είχε τη δυνατότητα να αναζητήσει υποστήριξη ή να διακόψει τη συμπεριφορά της.

Η ανάλυση της δομής του ψυχισμού της δεν μειώνει το βάρος της πράξης, αλλά προσφέρει κατανόηση που μπορεί να οδηγήσει σε πρόληψη. Η κατανόηση δεν είναι συγχώρεση. Είναι αντίσταση στην επανάληψη.

---

6. Συμπεράσματα

Η περίπτωση Μουρτζούκου δεν είναι απλώς μία ακόμη «γυναικεία παθολογία». Είναι ένα κοινωνικο-ψυχικό φαινόμενο, όπου το τραύμα δεν θεραπεύτηκε — αλλά πολλαπλασιάστηκε. Αν δεν στραφούμε στη ρίζα αυτών των φαινομένων, αν δεν αναγνωρίσουμε τις επιβλαβείς οικογενειακές δομές και τις αόρατες μορφές βίας, τότε τέτοιες πράξεις θα συνεχίσουν να γεννιούνται στη σιωπή. Ο μόνος τρόπος να σταματήσουμε τον επόμενο θύτη, είναι να ακούσουμε το τραύμα πριν φτάσει στο έγκλημα.

---

📚 Βιβλιογραφία 

• Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Routledge.

• Fonagy, P., & Target, M. (2003). Psychoanalytic theories: Perspectives from developmental psychopathology. Whurr Publishers.

• Freud, S. (1920). Beyond the pleasure principle. London: International Psycho-Analytical Press.

• Perry, B. D., & Szalavitz, M. (2006). The boy who was raised as a dog: And other stories from a child psychiatrist’s notebook. Basic Books.

• van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.

• Winnicott, D. W. (1965). The maturational processes and the facilitating environment. Hogarth Press.

• Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. (2022). Διαγενεακές μεταβιβάσεις ψυχικού τραύματος και οι επιπτώσεις τους στην ενήλικη συμπεριφορά. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΨΕ