Υπάρχουν στιγμές που ένα κείμενο, ένα ποίημα, ένας πίνακας ή οποιαδήποτε άλλη δημιουργία προκαλεί αντιδράσεις, συζητήσεις, ακόμη και έντονο θόρυβο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, παρατηρείται συχνά το φαινόμενο της απόσυρσης: αντί να σταθούμε πάνω σε αυτά, να τα δουλέψουμε και να αναδείξουμε τους προβληματισμούς που φέρνουν, τα εξαφανίζουμε από τον δημόσιο χώρο. Η συζήτηση διακόπτεται πριν καν αρχίσει.
Αυτή η πρακτική – όποιον κι αν αφορά – λειτουργεί ως φίμωση. Όταν δε εφαρμόζεται σε δημιουργίες που γεννούν σκέψη και διάλογο, μετατρέπεται σε λογοκρισία. Η λογική της είναι απλή: «Αν δεν ακουστεί, δεν θα υπάρξει πρόβλημα». Μα στην πραγματικότητα, το πρόβλημα μένει ανέγγιχτο και απλώς βυθίζεται στη σιωπή με αποτέλεσμα σιγά σιγά να γιγαντώνεται.
Παράλληλα, η σιωπή στερεί από όλους μια πολύτιμη εμπειρία μάθησης.
Ο πολιτισμός αντιμετωπίζει τη φασαρία ως εξής:
Δεν φοβάται το έργο που προκαλεί ένταση, ούτε την ιδέα που γεννά αντιρρήσεις. Αντίθετα, τα φέρνει στο φως. Τα αναλύει, τα συζητά, τα μετατρέπει σε αφετηρία κριτικής σκέψης. Βλέπει την αξία τους, όχι ως απόλυτες αλήθειες, αλλά ως προσκλήσεις για διάλογο.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το περιστατικό με την έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» στην Εθνική Πινακοθήκη. Κάποια έργα είχαν προκαλέσει αντιδράσεις και παράλληλα παρουσιάστηκαν ζητήματα ασφάλειας. Τα έργα αποσύρθηκαν προσωρινά μέχρι να αποκατασταθούν και να ληφθούν μέτρα ώστε και τα έργα και το κοινό να είναι ασφαλείς.
Το γεγονός δεν κρύφτηκε, η αξία των έργων δεν μειώθηκε, η συζήτηση δεν φιμώθηκε. Το μουσείο αντιμετώπισε την κατάσταση, προχώρησε με διαφάνεια και, όταν εφαρμόστηκαν τα μέτρα, επανέφερε τα συγκεκριμένα έργα– παρά το ότι υπήρξαν φωνές που διαφώνησαν ή δεν τα αποδέχονταν.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, μάθαμε περισσότερα: για την καλλιτεχνική πρόκληση, για τα όρια της δημόσιας τέχνης, για την ευθύνη των πολιτιστικών φορέων να προστατεύουν χωρίς να λογοκρίνουν, για το πώς να σεβόμαστε κάτι ακόμη κι όταν δεν συφωνούμε με αυτό, για το ότι το ίδιο αντικείμενο ο καθένας μας το βλέπει και το ερμηνεύει διαφορετικά.
Η ουσία είναι ξεκάθαρη:
Όταν υπάρχει φασαρία, ο πολιτισμός δεν αποσύρει – αναδεικνύει και συζητά.
Οτιδήποτε άλλο ή οποιαδήποτε στήριξη σε τέτοιου ειδους πρακτικές , όσο κι αν παρουσιάζονται ως προφύλαξη, καταλήγουν φίμωση και σιωπή.
Όμως αυτή η σιωπή στερεί από όλους μια πολύτιμη εμπειρία μάθησης...
📚 Βιβλιογραφία – Πηγές αναφοράς
-
Ζαμπέτα, Ε. (2012). Πολιτισμός και Εκπαίδευση: Σχέσεις, αλληλεπιδράσεις και προκλήσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο.
-
Eagleton, T. (2000). The Idea of Culture. Oxford: Blackwell.
-
Εθνική Πινακοθήκη (2023). Δελτία Τύπου και ανακοινώσεις σχετικά με την έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου».
-
Παπακωνσταντίνου, Π. (2002). «Μια γενιά που της έκλεψαν το χαμόγελο», Καθημερινή.
-
UNESCO (2001). Universal Declaration on Cultural Diversity. Paris: UNESCO.
-
Χατζησαββίδης, Σ. (2018). Η γλώσσα και τα κείμενα στον δημόσιο χώρο. Αθήνα: Gutenberg.