🕒 Χρόνος ανάγνωσης: περίπου 5 λεπτά
Σε μια εποχή όπου το ελληνικό έθνος ήταν ακόμη υπόδουλο, αλλά η φλόγα της ελευθερίας έκαιγε στις καρδιές των διανοουμένων, των εμπόρων και των παροίκων του Γένους, υπήρξε ένα δίκτυο πόλεων που αποτέλεσε τις άτυπες εστίες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Αυτές οι πόλεις, διάσπαρτες σε όλη την Ευρώπη και τη Μεσόγειο, λειτούργησαν ως πολιτιστικά, οικονομικά και επαναστατικά κέντρα. Τις ονομάζουμε "Αδελφές Πόλεις του Οράματος".
1. Τεργέστη – Τότε: Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Σήμερα: Ιταλία. Λιμάνι του αυστριακού κόσμου, πνεύμονας του εμπορίου και της ελληνικής ναυτιλίας. Μεγάλη ελληνική παροικία και κέντρο φιλελεύθερων ιδεών.
2. Βιέννη – Τότε: Αυστριακή Αυτοκρατορία. Σήμερα: Αυστρία. Έδρα της αυτοκρατορίας, κέντρο ελληνικών εκδόσεων, τόπος δράσης του Ρήγα Φεραίου. Από εδώ τυπώθηκαν επαναστατικά και διαφωτιστικά κείμενα.
3. Βουκουρέστι – Τότε: Παραδουνάβια Ηγεμονία (Βλαχία) υπό οθωμανική επικυριαρχία. Σήμερα: Ρουμανία. Πρωτεύουσα της Βλαχίας με σημαντική αυτονομία. Εδώ διαμορφώθηκαν πολιτικά δίκτυα των Φαναριωτών και της Φιλικής Εταιρείας.
4. Ιάσιο – Τότε: Παραδουνάβια Ηγεμονία (Μολδαβία) υπό οθωμανική επικυριαρχία. Σήμερα: Ρουμανία. Σημαντικό κέντρο ελληνικής παιδείας και λογοτεχνίας, εδώ ξεκίνησε επίσημα η Ελληνική Επανάσταση το 1821.
5. Οδησσός – Τότε: Ρωσική Αυτοκρατορία. Σήμερα: Ουκρανία. Με στρατηγική θέση στη Μαύρη Θάλασσα, εδώ ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία το 1814. Ελεύθερη από οθωμανική επιρροή, αποτέλεσε πυρήνα οργάνωσης του Αγώνα.
6. Σμύρνη – Τότε: Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σήμερα: Τουρκία. Πολιτιστικό στολίδι της Ιωνίας, με σπουδαία σχολεία, τυπογραφεία και εμπορικούς δρόμους.
7. Μασσαλία – Τότε και Σήμερα: Γαλλία. Πύλη της Ευρώπης, βάση Ελλήνων εμπόρων και ναυτικών. Κέντρο επαφής με τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης.
8. Λειψία – Τότε: Σαξονία (Γερμανική Ομοσπονδία). Σήμερα: Γερμανία. Κέντρο τυπογραφίας και πανεπιστημιακής ζωής. Εκεί εκδίδονταν ελληνικά βιβλία και φιλοξενούνταν διανοούμενοι του Γένους.
Αυτό το γεωπολιτισμικό τόξο, από τον Δούναβη έως τη Μεσόγειο και από τη Μαύρη Θάλασσα έως τη δυτική Ευρώπη, δεν ενώνει απλώς τόπους. Ενώνει οράματα, ανθρώπους και λέξεις που άναψαν την ελπίδα της παλιγγενεσίας.
Η ελευθερία προετοιμάστηκε έξω από τα σύνορα, για να ξαναγεννηθεί εντός τους.
Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και Αυτοκρατορίες
Οι λεγόμενες "Παραδουνάβιες Ηγεμονίες" – Βλαχία και Μολδαβία – ονομάζονται έτσι γιατί βρίσκονταν κατά μήκος του Δούναβη. Ήταν υπό οθωμανική επικυριαρχία αλλά διέθεταν σημαντική αυτονομία και διοικούνταν από Φαναριώτες ηγεμόνες, συχνά ελληνικής καταγωγής.
Σε αντίθεση, πόλεις όπως η Οδησσός δεν ανήκαν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, καθώς βρίσκονταν στη Ρωσική Αυτοκρατορία και δεν υπόκεινταν σε οθωμανική εξάρτηση.
Αξίζει να τονίσουμε ότι οι μεγάλες αυτοκρατορίες της εποχής – Αυστροουγγρική, Οθωμανική, Ρωσική – ήταν πολυεθνικές, δηλαδή περιλάμβαναν λαούς με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία και κουλτούρα. Οι μεταβολές της εδαφικής υπαγωγής πόλεων όπως η Τεργέστη ή η Οδησσός δεν προέκυψαν φυσικά, αλλά μέσα από διεθνείς συγκρούσεις, πολέμους και διπλωματικές συνθήκες. Οι αλλαγές συνόρων υπήρξαν αποτέλεσμα σύνθετων ιστορικών διεργασιών και όχι απόδειξη ιστορικής ιδιοκτησίας.
Οι Έλληνες εντάσσονταν σε αυτό το πλέγμα ως δυναμικό μορφωμένο στοιχείο, συνδέοντας την οικονομία με την πνευματική ζωή και συχνά παίζοντας ρόλο συνδετικού κρίκου ανάμεσα σε λαούς και εξουσίες.
Βιβλιογραφία:
Koliopoulos, J. S., & Veremis, T. M. (2002). Greece: The Modern Sequel. London: Hurst & Co.
Woodhouse, C. M. (1986). The Philhellenes. London: Hodder & Stoughton.
Clogg, R. (1992). A Concise History of Greece. Cambridge University Press.
Kitromilides, P. M. (2013). Enlightenment and Revolution: The Making of Modern Greece. Harvard University Press.