Στην Ελλάδα, η διαρκής σύγχυση μεταξύ του ρόλου της Παιδείας και του ρόλου του Πολιτισμού οδηγεί συχνά σε διοικητικά σχήματα που δεν εξυπηρετούν ούτε την αποστολή ούτε την αποτελεσματικότητα των δομών. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις που ξεπερνούν κάθε όριο θεσμικής ασάφειας. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί η λειτουργία των Τμημάτων Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού στο εξωτερικό υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας.
📌 Το πρόβλημα
Αυτά τα τμήματα έχουν ως στόχο τη διατήρηση της γλωσσικής και πολιτιστικής ταυτότητας των Ελλήνων της διασποράς, δεν προσφέρουν τίτλους τυπικής εκπαίδευσης και δεν εντάσσονται σε εθνικά σχολικά συστήματα του εξωτερικού. Αντιθέτως, λειτουργούν ως πολιτιστικοί φάροι της ελληνικής παρουσίας.
Παρόλα αυτά, βρίσκονται υπό την ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο δεν διαθέτει το κατάλληλο πλαίσιο για πολιτιστική διπλωματία, πολιτισμική διαχείριση και μη τυπική εκπαίδευση.
🧭 Τι σημαίνει θεσμικά αυτή η απόκλιση;
Η υπαγωγή τέτοιων φορέων σε λάθος υπουργείο:
Ακυρώνει τον πραγματικό χαρακτήρα τους: μετατρέπει πολιτιστικές δράσεις σε εκπαιδευτική διοικητική ύλη.
Περιπλέκει τις διαδικασίες: εφαρμόζονται σχολικά και γραφειοκρατικά πρωτόκολλα εκεί όπου χρειάζεται ευελιξία και πολιτισμική προσαρμογή.
Στερεί την πολιτιστική πολιτική από ένα ισχυρό όπλο: τη γλώσσα ως φορέα πολιτισμού και ήπιας ισχύος.
🛠️ Τι σημαίνει πρακτικά;
Οι διδάσκοντες αντιμετωπίζονται σαν εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ στην ουσία καλούνται να λειτουργήσουν ως πολιτιστικοί διαμεσολαβητές.
Τα παιδιά και οι οικογένειες της ομογένειας δεν απολαμβάνουν εμπλουτισμένα πολιτιστικά προγράμματα, αλλά ξερή γλωσσική διδασκαλία.
Η γραφειοκρατική υπαγωγή καθυστερεί ή αποκλείει καινοτόμες δράσεις, διαθεματικότητα, συμπράξεις με τοπικούς φορείς.
📉 Μια συστημική παθογένεια
Αυτή η περίπτωση φανερώνει μια γενικότερη ελληνική παθογένεια: πολλοί φορείς με σαφές πολιτιστικό έργο βρίσκονται διεσπαρμένοι σε άσχετα υπουργεία (π.χ. Τουρισμού, Ανάπτυξης, Εξωτερικών, Παιδείας), χωρίς συντονισμό και χωρίς πολιτιστική στρατηγική. Αντί να συγκροτούν ένα ενιαίο πολιτιστικό σώμα, κατακερματίζονται και αλλοιώνονται.
Η συγκεκριμένη περίπτωση όμως ξεπερνά τα όρια: δεν πρόκειται απλώς για συνύπαρξη πολιτισμού και παιδείας, αλλά για υφαρπαγή αρμοδιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού από το Υπουργείο Παιδείας, και μάλιστα χωρίς θεσμική συζήτηση ή νομοθετική τεκμηρίωση.
✅ Τι θα έπρεπε να συμβεί
Τα Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού στο εξωτερικό να υπαχθούν θεσμικά στο Υπουργείο Πολιτισμού, εντός ενός σχεδίου πολιτιστικής διπλωματίας και ομογενειακής ενδυνάμωσης.
Να αναπτυχθεί νέο θεσμικό πλαίσιο μη τυπικής και πολιτισμικής εκπαίδευσης, με έμφαση στην τέχνη, τον πολιτισμό και τη γλώσσα ως πολιτισμικό εργαλείο.
Να θεσπιστεί Διατομεακό Παρατηρητήριο Πολιτισμικής Δράσης, ώστε να εντοπίζονται οι περιπτώσεις λάθους υπαγωγής και να επανεξετάζονται από διυπουργική επιτροπή.
📚 Βιβλιογραφία / Πηγές
Ιστοσελίδα Τμημάτων Ελληνικής Γλώσσας & Πολιτισμού στο Ηνωμένο Βασίλειο: https://hellenic-education-uk.europe.sch.gr
UNESCO (2017). The role of language in cultural identity and intercultural dialogue.
ΙCOMOS (2020). Cultural diplomacy and heritage.
Castells, M. (2009). Communication Power. Oxford University Press.
Υπουργείο Εξωτερικών – Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού (προγράμματα πολιτιστικής διπλωματίας).
Διεθνής Πλατφόρμα Πολιτιστικής Εκπαίδευσης & Μη Τυπικής Μάθησης (2022). Προτάσεις για θεσμική διασύνδεση πολιτισμού και εκπαίδευσης.