Ο Πολιτισμός έχει δύναμη. Μπορεί να εμπνεύσει, να προβληματίσει, να αφυπνίσει. Όμως όταν εισέρχεται στον χώρο της εκπαίδευσης, δεν αρκεί μόνο να είναι δημιουργικός. Πρέπει να είναι και παιδαγωγικά κατάλληλος.
Συχνά συγχέονται δύο διαφορετικές έννοιες:
Η αξιοποίηση του Πολιτισμού ως εκπαιδευτικό εργαλείο, και
Η καλλιτεχνική δημιουργία που εκφράζει ελεύθερα την οπτική ενός δημιουργού ή μιας ομάδας.
Αυτές οι δύο λειτουργίες δεν είναι ίδιες — ούτε υπόκεινται στους ίδιους κανόνες.
🏫 Πολιτισμός ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο
Όταν ένα έργο τέχνης, μια έκθεση ή μια παράσταση εντάσσεται σε σχολικό πλαίσιο, γίνεται αναπόσπαστο μέρος της παιδαγωγικής διαδικασίας. Και τότε, το πρώτο που εξετάζει ένας πραγματικός πολιτισμικός διαχειριστής ή παιδαγωγός είναι:
Η ηλικία του μαθητή,
Οι ψυχοκοινωνικές του ανάγκες,
Και η καταλληλότητα του υλικού ως προς το επίπεδο κατανόησης και συναισθηματικής ωρίμανσης.
Η επιλογή του πολιτισμικού περιεχομένου γίνεται με στόχο την καλλιέργεια, όχι τη σύγχυση ή τον αιφνιδιασμό. Η εκπαιδευτική τέχνη δεν είναι χώρος έκπληξης· είναι χώρος συνοδείας και μέτρου.
🎭 Καλλιτεχνική Δημιουργία
Αντίθετα, η ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία δεν έχει υποχρέωση να απευθύνεται σε συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Ένας καλλιτέχνης μπορεί να μιλήσει με σκληρότητα, συμβολισμό, ειρωνεία. Δεν είναι υποχρεωμένος να προσαρμόσει τη φωνή του στις ανάγκες ενός παιδιού. Το κοινό του μπορεί να είναι ενήλικο, προετοιμασμένο, ή εκτεθειμένο με επιλογή του.
Κι εδώ είναι η ουσία:
Όταν μεταφέρεις μαθητές σε έναν χώρο που δεν σχεδιάστηκε για αυτούς, έχεις ευθύνη να ελέγξεις αν το περιεχόμενο είναι παιδαγωγικά κατάλληλο.
⚠️ Η απουσία εξειδικευμένου επαγγελματία
Οι πολιτιστικές δράσεις στα σχολεία είναι προαιρετικές. Κι αυτό είναι σημαντικό. Γιατί δεν υποχρεώνεται κανείς να συμμετέχει σε κάτι που δεν έχει την απαραίτητη εξειδίκευση πάνω στον συγκεκριμένο τομέα και αυτοσχεδιάζει χωρίς επιστημονική βάση.
Όταν την απόφαση για συμμετοχή την παίρνει κάποιος χωρίς να έχει σπουδάσει ή κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο πολιτισμός στην εκπαίδευση, τότε είναι πιθανό να αγνοήσει την καταλληλότητα, τη στόχευση, και τις ανάγκες των παιδιών.
✅ Παιδαγωγική ευθύνη πριν από κάθε δράση
Είναι θετικό το γεγονός ότι τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών αναγνωρίζουν τη σημασία της σύνδεσης του πολιτισμού με την εκπαιδευτική πρακτική. Όμως, για μια ακόμη φορά, η εφαρμογή τέτοιων δράσεων επαφίεται στην ευαισθησία και την προσωπική πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού. Γι’ αυτό άλλωστε δεν είναι και υποχρεωτικές. Αντί να απευθυνθούμε στους κατάλληλους επαγγελματίες με ειδίκευση στον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτισμικών παιδαγωγικών προγραμμάτων, ελπίζουμε στην καλή θέληση.
Δεν φταίει η τέχνη. Δεν φταίνε οι μαθητές. Αυτό που χρειάζεται είναι σαφές πλαίσιο, γνώση, και συνείδηση ρόλου.
Η Τέχνη μπορεί να εμπνέει. Αλλά όταν την κρατάς στα χέρια σου ως εργαλείο για παιδιά — τότε δεν είσαι καλλιτέχνης. Είσαι παιδαγωγός.
Και η παιδαγωγική έχει ευθύνη.
Αυτό είναι το όριο που προστατεύει και το παιδί… και τον Πολιτισμό.
📚 Βιβλιογραφία
Dewey, J. (1934). Art as Experience. New York: Minton, Balch & Company.
Eisner, E. W. (2002). The Arts and the Creation of Mind. Yale University Press.
UNESCO. (2006). Road Map for Arts Education. The World Conference on Arts Education: Building Creative Capacities for the 21st Century.
Χατζησαββίδης, Σ. (2019). Η αισθητική αγωγή και ο ρόλος της στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.